بایدها و نبایدهای انواع طرحواره درمانی
انواع طرحواره درمانی به همت و تلاش روانشناسی شاخصی با نام یانگ و به منظور درمان اختلالات شخصیت ابداع گردید. بر اساس نظریه یانگ، طرحواره ها غالباً نشأت گرفته از ناکامی و تجارب تلخ و ناگوار افراد در برآورده نشدن نیازهای خود، به ویژه در سنین کودکی می باشد. به تدریج، انواع طرحواره ها به هیجانات و باورهای منفی آسیب زننده و زیان بار تبدیل شده و زمینه مناسب برای شکل گیری مشکلات شناختی و اختلالات شخصیت را فراهم می آورند.
انواع طرحواره های درمانی در سبک زندگی، نحوه برقراری تعامل با دیگران، احساس، رفتار و طرز تفکر فرد تاثیر بسزایی از خود برجای می گذارند. این طرحواره ها یا به تعبیری تله های شخصیتی، ضمن حضور داشتن در تمام ابعاد زندگی فرد، در اغلب موارد دردناک و آسیب رسان به شمار می روند. به طور کلی، فرآیند به وجود آمدن انواع طرحواره ها در اوایل سنین کودکی یا نوجوانی بوده و در شکل گیری باورهای افراد نسبت به دنیای پیرامون خود، خصوصاً در این سنین نقش بارز و برجسته ای ایفا می کنند. شایان ذکر است که انواع طرحواره درمانی، از سابقه و عقبه و قدمتی زیاد و در عین حال عمیق، در علم روانشناسی و حوزه شناختی برخوردار می باشند.
در حیطه رشد شناختی، انواع طرحواره ها به مثابه فیلتری می مانند که در گرفتن تصمیم های افراد مبتنی بر آن کمک شایانی می نمایند. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که نحوه پاسخ و واکنش افراد به محیط پیرامونی خود در قالب انواع طرحواره درمانی انجام می پذیرد. بر این اساس، فرد مبتنی بر طرحواره خود اقدام به تصمیم گیری نموده و در همین چارچوب تصمیم خود را عملی می سازد. تصمیم به این روش، مشکلات و معضلاتی را برای فرد در زندگی خود ایجاد می سازد. همچنین انواع طرحواره درمانی در آغاز قرن بیستم جای خود را در علم روانشناسی پیدا نمود.
مقصود از انواع طرحواره درمانی
انواع طرحواره درمانی، روشی درمانی برای درمان اختلالات مزمن و اختلالات شخصیت می باشد که به وسیله یانگ طرح ریزی شده است. انواع طرحواره ها مجموعه ای از باورها، اتفاقات و اطلاعات فرد را تشکیل می دهند که در ذهن و حافظه او ثبت و ضبط شده اند. ناگفته نماند که در انواع طرحواره های درمانی، محیط و شرایط فرد، از درجه اهمیت بالایی برخوردار می باشد. بر این اساس، خانواده فرد، اطرافیان و شرایط محیط در شکل گیری انواع طرحواره درمانی نقش برجسته و پر رنگی ایفا می نمایند.
در دوران کودکی، فرد غالباً با طرحواره ها یا تله ها سر و کار دارد. در دوران نوجوانی و هنگامی که فرد قصد دارد وارد اجتماع شود، نوعی دیگر از طرحواره ها بروز پیدا می کنند. انواع طرحواره درمانی، چنانچه در دوران کودکی بروز پیدا نماید، رهایی فرد از این تله ها به مراتب سخت تر و دشوارتر می باشد. چراکه افتادن فرد در این تله ها، به ویژه در دوران کودکی سبب وابستگی و نفوذ بیشتر طرحواره در ذهن و حافظه او می شوند. بر همین اساس، اخلاقیات و رفتار فرد تحت شعاع انواع طرحواره درمانی قرار گرفته و علی رغم به خرج دادن سعی و تلاش، قادر به بروز رفتار صحیح و درستی نمی باشد.
ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که انواع طرحواره درمانی، از عقاید و باورهای افراد ناشی می شود. به همین جهت، همه اتفاقات پیرامون خود را مبتنی بر طرحواره های تثبیت شده در ذهن خود می نگرد. همچنین قضاوت و تصمیم گیری فرد نیز مبتنی بر انواع طرحواره درمانی صورت می پذیرد. شایان ذکر است که افراد در ابتدای امر هیچگونه مدیریت و کنترلی بر روی تله ها نداشته و این روند تا هنگامی که فرد مفهوم و معنای طرحواره را درک نکند، همچنان ادامه پیدا می کند.
نگاهی به پنج نیاز اصلی هیجانی در انواع طرحواره درمانی
به طور کلی، انواع طرحواره درمانی، پنج نیاز اصلی هیجانی را ابراز می دارد که از وجه مشترک این طرحواره ها، همگانی و عمومی بودن آنها به شمار می رود. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که پیش زمینه هایی که متاثر از تجارب ناگوار و تلخ، در اعماق وجود انسان نهادینه شده و طرز تفکر و نوع نگاه افراد به جهان پیرامون خود را با تغییراتی همراه می سازد، در مفهوم طرحواره تعبیر می شود.
برای درک بهتر موضوع به مثالی اکتفا می شود. فردی را مجسم نمایید که به چشمان خود عینک آبی می زند. این فرد با زدن عینک همه دنیای اطراف خود را به رنگ آبی می بیند، اما حقیقت اصلی با آنچه از که پشت شیشه های عینک مشاهده می کند، زمین تا آسمان تفاوت دارد. انواع طرحواره درمانی نیز به همین صورت عمل می نمایند. ناگفته نماند که ناکامی و شکست فرد در برآورده ساختن نیازهای روانشناختی خود، از دلایل مهم شکل گیری طرحواره به شمار می رود. یکی از نیازهای اصلی که در انواع طرحواره درمانی مطرح می شود، خویشتن داری و محدودیت های واقع بینانه می باشد. این نوع نیاز از جمله نیازهای مهم و حائز اهمیت انواع طرحواره درمانی به شمار می رود.
ناگفته نماند که این نیاز در قالب نیاز به سازگاری و مهار خویشتن، ایجاد می گردد. از دیگر نیازهای مهم در این زمینه، آزادی در بیان سالم هیجان ها و نیازها بوده که با ابراز احساسات و هیجانات به صورت آزادانه در ارتباط می باشد. امنیت، کفایت و خودگردانی از دیگر نیازهای مطرح شده در انواع طرحواره درمانی بوده که بر اساس، رشد اعتماد به نفس، فردیت خواهی و استقلال طلبی بروز پیدا می کند. در این زمینه میتوان به نیاز به تفریح و خود انگیختگی و دلبستگی ایمن نیز اشاره نمود.
نگاهی به انواع طرحواره درمانی حوزه طرد و بریدگی
به طور کلی، در مقوله انواع طرحواره درمانی باید خاطر نشان نمود که منظور از طرحواره، چارچوب و قالبی پویا، ناهشیار، پایدار و منفی می باشد که علت اصلی شکل گیری آن، ناکامی در برآورده شدن نیازهای دوران کودکی تلقی می شود. بر این اساس، از انواع طرحواره درمانی، طرحواره حیطه طرد و بریدگی به شمار می رود که این طرحواره چند نوع مختلف را در بر می گیرد.
انزوای اجتماعی، نقص و شرم، محرومیت هیجانی، بی اعتمادی و بد رفتاری، رها شدگی و بی ثباتی، از بخش های مختلف این نوع طرحواره به شمار می آیند. بدون تردید، محرومیت هیجانی، از زخم های دلبستگی عمیق بوده که از دوره کودکی و نوزادی بروز پیدا می نماید. در این وضعیت، چنانچه احساس محبت و حمایت از جانب پدر و مادر به فرزند انتقال پیدا نکند، طرحواره محرومیت هیجانی به عنوان یکی از انواع طرحواره درمانی شکل می گیرد. محرومیت هیجانی از حقیقت ها و تجارب تلخ زندگی به شمار می رود. در این نوع طرحواره همه لحظه های زندگی فرد به تنهایی و تنها ماندن دوخته شده است. بروز طرحواره هیجانی، نمایانگر عدم درک، پذیرش و محبت به فرد در طول زندگی خود می باشد. از دیگر انواع طرحواره درمانی مهم در این زمینه، طرحواره رها شدگی بوده که شکل گیری این نوع طرحواره نیز به دوران کودکی بر می گردد.
در طرحواره رها شدگی و بی ثباتی، همواره فرد احساس می نماید افراد مهم زندگی خود را از دست داده و برای همیشه تنها و طرد شده باقی می ماند. چنین فردی پیوسته نگران طرد شدن و تنها ماندن بوده و تصور می کند افراد مهم در زندگیش، دیگران را نسبت به او در الویت قرار می دهند. یکی از علل طرحواره رها شدگی، به عنوان یکی از انواع طرحواره درمانی، اضطراب جدایی می باشد.
بررسی انواع طرحواره درمانی در حوزه خودگردانی مختل شده
انواع طرحواره درمانی، به عنوان یکی از روش های نسبتاً جدید روان درمانی، بر روی 18 طرحواره ناسازگار اولیه و شناسایی شده معطوف شده است. یکی از انواع طرحواره درمانی، طرحواره حوزه خودگردانی مختل شده می باشد که شامل احساس شکست، گرفتار یا خود تحول نیافته، آسیب پذیری به ضرر و بیماری، احساس بی کفایتی و وابستگی می شود.
وجود طرحواره شکست، به معنای عدم پیشرفت فرد در زندگی خود و به اندازه دیگران می باشد. بر همین اساس، فرد تصور می نماید که در مقایسه با دیگران نه تنها باهوش نبوده، بلکه احساس بی کفایتی و بی استعدادی و نالایقی می کند. در طرحواره بی کفایتی و وابستگی، فرد اعتقاد دارد توان انجام هیچ کاری را نداشته و خود را در قالب یک فرد درمانده و ناتوان مجسم می کند. بر این اساس، فرد در وجود خود احساس می کند که برای برآورده ساختن نیازهایش به شخص دیگری نیاز مبرم دارد. فرد دارای این طرحواره به تصمیم های خود اعتمادی نداشته و حتی از انجام برنامه ریزی برای کارهای معمولی زندگی خود نیز احساس ناتوانی و ضعف می نماید.
فرد دارای طرحواره آسیب پذیری به ضرر و بیماری، به عنوان نوعی از انواع طرحواره درمانی، همواره برای به وقوع پیوستن یک فاجعه انتظار می کشد. این دسته از افراد از هر اتفاق و رخدادی ترسیده و به سبب این ترس و نگرانی همواره با اضطراب و پریشان حالی دست و پنجه نرم می کنند. از دیگر انواع طرحواره درمانی، طرحواره خود تحول نیافته یا گرفتار می باشد. افراد دارای این تله، به علت عدم رشد کافی از هویت با ثبات و محکمی برخوردار نیستند. از آنجایی که این دسته از افراد به فردیت کامل دست پیدا نکرده اند، فرآیند رشد اجتماعی نیز در آنها صورت نمی گیرد.
سایر جزئیات انواع طرحواره درمانی
از دیگر انواع طرحواره درمانی می توان به طرحواره حوزه خود انضباطی ناکافی و خویشتن داری اشاره نمود. این طرحواره شامل دو بخش احساس بزرگ منشی، استحقاق و خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی می شود. از دیگر انواع طرحواره در این زمینه، طرحواره حوزه دیگر جهت مندی بوده که قسمت های پذیرش جویی و جلب توجه، ایثار و اطاعت را در بر می گیرد.
طرحواره مرتبط به حوزه خود انگیختگی ناکافی نیز به عنوان انواع طرحواره، شامل مواردی همچون تنبیه، عیب جویی افراطی و معیارهای سرسختانه، بازداری هیجانی و بدبینی و منفی گرایی می شود. افراد دارای طرحواره اطاعت برای جلوگیری از تنبیه شدن از سوی دیگران، به ناچار حرف های آنها را پذیرفته و اختیار خود را به دست آنها می دهند. چنین فردی برای رسیدگی به هیجان ها و نیازهای دیگران، از هیجانات و نیازهای خود چشم پوشی می کند. از نظر افراد درگیر با طرحواره اطاعت، تنها نیازهای دیگران حائز اهمیت بوده و نیازها و خواسته های خودشان نیز هیچگونه ارزشی ندارد.
در خود قربانگری به عنوان نمونه ای دیگر از انواع طرحواره، فرد با میل و رضایت خود، برطرف ساختن نیازهای دیگران را در دستور کار قرار می دهد. برطرف ساختن نیازهای دیگران به صورت داوطلبانه، در سرلوحه زندگی این افراد قرار دارد. ویژگی بارز این دسته از افراد غمخوار بودن، مهربانی و دلسوزی می باشد. یکی دیگر از انواع طرحواره درمانی، تایید طلبی بوده که تایید دیگران برای فرد از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد. بر این اساس، فرد برای مهر تایید گرفتن از دیگران به هر تلاش و کوششی متوسل می شود. افراد دارای بازداری هیجانی نیز در زمره انواع طرحواره قرار می گیرند. این دسته از افراد، با ابراز نکردن هیجانات خود، درصدد فرار و اجتناب کردن از موقعیت های هیجانی بر می آیند.
تکنیک های مورد استفاده در انواع طرحواره درمانی
به طور کلی، در انواع طرحواره درمانی و به منظور ایجاد تغییر در طرحواره های ناسازگار اولیه، تکنیک ها و روش های گوناگونی مورد استفاده قرار می گیرد. بر این اساس، تکنیک های رفتاری، تجربه ای و شناختی، از جمله شیوه های رایج در این زمینه به شمار می روند. در تکنیک شناختی، می کوشند تا غلط بودن طرحواره ها را برای فرد نمایان سازند.
در این روش فرد چگونگی زیر سوال بردن طرحواره ها را فرا می گیرد. از دیگر تکنیک های مورد استفاده در انواع طرحواره درمانی، تکنیک تجربه ای می باشد. در این تکنیک، علاوه بر درک کردن غلط بودن طرحواره ها، به کمک درمانگر، فرد درصدد شکست و غلبه کردن بر آنها بر می آید. تصویر سازی ذهنی، از تکنیک های مهم و تاثیر گذار در این روش به شمار می رود.
از طریق تکنیک تصویر سازی، فرد ضمن مجسم نمودن خاطرات و تجربیات ناگوار خود در دوران کودکی، با کمک درمانگر در جهت به حداقل رساندن خاطرات تلخ و دردناک اهتمام می ورزد. از دیگر تکنیک تاثیر گذار در انواع طرحواره درمانی، تکنیک رفتاری بوده که در این روش درمانگر از فرد تقاضا می کند در جهت تغییر عادات و الگوهای رفتاری خود اقدامات مقتضی را به کار ببندد.
لینک کوتاه:
